Niewierowicz's dismissal can lead to LLRA leaving the coalition

Last week in Lithuania a serious political crisis occured associated with the representatives of the Electoral Action of Poles in Lithuania (LLRA) in the government. Re-appointment of Renata Cytacka on the position of Deputy Minister of Energy can end up with leaving the government by LLRA. One cannot exlude also a breakdown of the current coalition and the creation of a new, based on the different parliamentary majority.

Günther Oettinger, EU commissioner for energy (left)
  and Jarosław Niewierowicz (source: enmin.lt)

On August 18 Lithuanian Energy Minister Jaroslaw Niewierowicz (recommended by the Electoral Action of Poles in Lithuania) appointed to the positions of deputy ministers Renata Cytacka (also recommended by LLRA) and Aleksandras Spruogis (recommended by the Lithuanian Social Democratic Party). In response, Prime Minister Algirdas Butkevičius asked the President Dalia Grybauskaitė to dismiss Jaroslaw Niewierowicz from the position of Minister of Energy. On August 19, President Grybauskaitė dismissed Niewierowicz from his post with effect from August 25. At the same time the president has appointed the Minister of Communication Rimantas Sinkevičius as acting Minister of Energy effecitve from August 26.

The direct cause for which the Prime Minister Butkevičius has requested dismissal of Niewierowicz was his appointment of Renata Cytacka as Deputy Minister. The head of government announced that the Minister of Energy informed him that LLRA insisted on appointment of Cytacka. Butkevičius already announced that in the case of the appointment of representative of the LLRA, he will ask for dismissal of Niewierowicz. Renata Cytacka previously served as Deputy Minister in the Ministry of Energy to the resignation of the government on July 11 (the government submitted his resignation to President Dalia Grybauskaitė in connection with the taking oath by her for another term).

Premier Butkevičius sought to deprive Renata Cytacka from the position of Deputy Minister of Energy, pointing out her low competence. Cytacka was also criticized for her political occurrence. In January 2014 in a public statement she accused Dalia Grybauskaitė of lying. According to Cytacka the president spoke untruth in her speech at the European Parliament, in which she alleged that there were no reports of international organizations, which criticised Lithuania for the situation of national minorities. Then Jarosław Niewierowicz avert dispute with Prime Minister Butkevičius declaring that Cytacka performed as an individual, not a government official.

Renata Cytacka is also an active member of the Polish community in Vilnius region. Before becoming the Deputy Minister she worked for several years as a secretary of the self-government of Vilnius District, which is governed by the Electoral Action of Poles in Lithuania. Cytacka is also active in the Polish Schools in Lithuania Parents' Forum, an organization which organized protests against the new educational law of 2011, that introduced significant changes in national minority schools. Lithuanian media focused attention also on that Cytacka already as Deputy Minister did not hang the Lithuanian flag on her house during Lithuanian national holidays.

Jarosław Niewierowicz on the other hand, was widely praised for the work as the minister. Highly rated are his professional competence and experience (he is an economist, graduated from the Warsaw School of Economics, in 2006-2008 he was Deputy Minister of Foreign Affairs, and from 2008 to 2012 led the company LitPolLink responsible for the creation of the Polish-Lithuanian power bridge), also by President Dalia Grybauskaitė. Projects that the Minister of Energy considered a priority also had the support of the head of state: the construction of new nuclear power plant and LNG terminal in Klaipėda or gas and electricity connections with Poland. Jaroslaw Niewierowicz was also responsible for conducting negotiations with Gasprom on lowering gas prices.

After the decision of the president to dismiss Niewierowicz Electoral Action of Poles in Lithuania issued a statement in which it said that the matter of resignation of the minister is not a foregone conclusion. LLRA stressed that it is considered to be a reliable and credible coalition partner, and its representatives in the government are persons of high competence. As interested in the dismissal of its representatives LLRA pointed a circle associated with the opposition Fatherland Union. On the same day, one of the deputies of LLRA, Vice-Chairman of Seimas Jarosław Narkiewicz said that party will again recommend Niewierowic as minister. Premier Butkevičius announced that he will not accept this candidacy. The question of further participation of LLRA in the coalition is to be considered at a meeting of the political council of the ruling coalition scheduled for August 25.

At the moment, further developments are the subject of speculation. It seems certain that the Electoral Action of Poles in Lithuania do not give up its support for Niewierowicz's and Cytacka's candidacies. At the same time keeping them on their positions would be a proof of inconsistency of Prime Minister Butkevičius. In case of rejection of nominations LLRA is likely to leave the coalition. It should be recalled that the center-left coalition of the Social Democrats, the Labour Party and the Order and Justice has a secure majority in parliament without the participation of the LLRA.

The departure from the government may also benefit LLRA. This may have important implications for the forthcoming local elections (in which for the first time mayors will be elected by universal suffrage, LLRA probably will nominate its own candidate for mayor of Vilnius). Spectacular exit from the coalition can help enhance the image of LLRA as a party fighting for Polish affairs and relentless in defense of their representatives. The possibility of such development is stressed by the fact that still none of the demands of the Polish minority has found a solution in Seimas of current term. If case of leaving the coalition, LLRA will probably emphasize that, despite the best efforts of their own, the coalition did nothing to improve the situation of Poles in Lithuania.

For its own good LLRA is ready to sacrifice Niewierowicz. He is not a member of the party, and is regarded as a specialist rather than politics. Also he is not closely associated with the circle of Waldemar Tomaszewski, which got currently the strongest influence in the LLRA. After the departure from the position of the Minister Niewierowicz has a chance to successfully return to non-political activity. It seems that for LLRA the mor important person is Renata Cytacka, associated - as Waldemar Tomaszewski - with the Vilnius District, and for many years engaged in the activities of the party and other Polish organizations.

Another possible option is that Niewierowicz would keep the position even when the LLRA leave the government as nonpartisan minister. This would be, however, again a proof of inconsistency of Prime Minister, as he announced earlier that he will not accept this candidature. Interested in such a solution could be president, because on the one hand Niewierowicz would ensure further implementation of priority energy projects, and on the other hand it could weaken the position of Prime Minister Butkevičius. It is doubtful, however, that after the departure of LLRA from the government Niewierowicz would decided to be involved in creation of another Polish party alternative to the LLRA. He does not have adequate political backing, and even if he could decide to do it, such a project is doomed to failure.

The situation is complicated by the fact that interest in taking up the Ministry of Energy in case of leaving the coalition by LLRA expressed the Labour Party. President Grybauskaitė probably will want to avoid this at all costs, as she has for long time had critical attitude to this party, and even accused it of acting in favor of Russia. Given that energy issues are one of the priorities of her presidency and the current political situation in the region, Dalia Grybauskaitė will by any means try to block takeover the Ministry of Energy by the Labour Party. In extreme case, it may end up leaving the government also by this party. This opens the way for a new coalition and perhaps a new government formed by Social Democrats and the opposition Conservatives and Liberals. Unofficially, President Dalia Grybauskaitė is in favor of such solution.

Questions about the fate of the LLRA in government and whether Jarosław Niewierowicz and Renata Cytacka keep their positions remain open. One can not exclude any option, although the most likely seems to be the rejection of Niewierowicz's candidature and LLRA leaving the coalition. Assessment of the situation is more difficult given that the motivations and intentions of the main participants in the dispute remain unclear. Solutions should be expected in the next week after a meeting of the political council of the ruling coalition.

The material has been previously published here (in Polish).

Dymisja Niewierowicza może doprowadzić do wyjścia AWPL z koalicji

Na Litwie w ostatnim tygodniu doszło do poważnego kryzysu politycznego związanego z reprezentantami Akcji Wyborczej Polaków na Litwie w rządzie. Ponowne powierzenie funkcji wiceministra energetyki Renacie Cytackiej może zakończyć się odejściem AWPL z rządu. Nie można również wykluczyć rozpadu dotychczasowej koalicji i powstania nowej, w oparciu o inną większość parlamentarną.

Günther Oettinger, komisarz UE ds. energetyki (z lewej)
i Jarosław Niewierowicz (źródło: enmin.lt)

18 sierpnia 2014 r. minister energetyki Litwy Jarosław Niewierowicz (rekomendowany przez Akcję Wyborczą Polaków na Litwie) mianował na stanowiska wiceministrów Renatę Cytacką (także rekomendowaną przez AWPL) oraz Aleksandrasa Spruogisa (rekomendowany przez Litewską Partię Socjaldemokratyczną). W odpowiedzi na to premier Algirdas Butkevičius wystąpił do prezydent Dalii Grybauskaitė o odwołanie Jarosława Niewierowicza ze stanowiska ministra energetyki. 19 sierpnia prezydent Grybauskaitė odwołała Niewierowicza z funkcji z dniem 25 sierpnia. Jednocześnie prezydent powierzyła tymczasowe kierowanie resortem energetyki od 26 sierpnia ministrowi komunikacji Rimantasowi Sinkevičiusowi.

Bezpośrednią przyczyną, dla której premier Butkevičius wystąpił o odwołanie Niewierowicza było mianowanie na stanowisko wiceministra Renaty Cytackiej. Szef rządu oświadczył, iż minister energetyki poinformował go, że na powołanie Cytackiej naciskała AWPL. Butkevičius już wcześniej zapowiadał, że w przypadku mianowania przedstawicielki AWPL, wystąpi on o odwołanie Niewierowicza. Renata Cytacka pełniła wcześniej funkcję wiceministra w resorcie energetyki do momentu dymisji rządu 11 lipca (rząd złożył dymisję na ręce prezydent Dalii Grybauskaitė w związku z jej zaprzysiężeniem na kolejną kadencję).

Premier Butkevičius dążył do pozbawienia Renaty Cytackiej z funkcji wiceministra energetyki argumentując to jej niskimi kompetencjami. Cytacka była również krytykowana za swoje wystąpienia polityczne. W styczniu 2014 r. w publicznym oświadczeniu zarzuciła kłamstwo Dalii Grybauskaitė. Według Cytackiej prezydent mijała się z prawdą w swym przemówieniu na forum Parlamentu Europejskiego, w którym twierdziła, że nie ma raportów organizacji międzynarodowych, które krytykowałyby Litwę za sytuację mniejszości narodowych. Wówczas Jarosław Niewierowicz zażegnał spór z premierem Butkevičiusem oświadczając, że Cytacka występowała jako osoba prywatna, a nie urzędnik państwowy.

Renata Cytacka jest również aktywną działaczką społeczności polskiej na Wileńszczyźnie. Przed objęciem funkcji wiceministra przez kilka lat pracowała na stanowisku sekretarza samorządu rejonu wileńskiej, w którym władzę sprawuje Akcja Wyborcza Polaków na Litwie. Cytacka działa również w Forum Rodziców Szkół Polskich na Litwie, organizacji która organizowała m. in. protesty przeciwko nowej ustawie oświatowej z 2011 r. wprowadzającej istotne zmiany w szkołach mniejszości narodowych. Uwagę mediów litewskich zwracało również to, że Cytacka już jako wiceminister nie wywieszała na swoim domu flagi litewskiej w dniach świąt państwowych.

Jarosław Niewierowicz był natomiast powszechnie chwalony za pracę na stanowisku ministra. Wysoko oceniane są jego kompetencje zawodowe oraz doświadczenie (jest on z wykształcenia ekonomistą, ukończył warszawską SGH, w latach 2006-2008 był wiceministrem spraw zagranicznych, a od 2008 do 2012 kierował spółką LitPolLink, odpowiedzialną za stworzenie polsko-litewskiego mostu elektroenergetycznego), także przez prezydent Dalię Grybauskaitė. Projekty, które szef resortu energetyki uważał za priorytetowe miały również poparcie głowy państwa: budowa nowej elektrowni atomowej i terminalu LNG w Kłajpedzie czy połączeń gazowych i elektroenergetycznych z Polską. Jarosław Niewierowicz odpowiadał również za prowadzenie negocjacji z Gazpromem w sprawie obniżenia cen gazu.

Po decyzji prezydent o odwołaniu Niewierowicza Akcja Wyborcza Polaków na Litwie wydała oświadczenie, w którym stwierdziła, że sprawa dymisji ministra nie jest przesądzona. AWPL podkreśliła, że uważana jest za solidnego i wiarygodnego partnera koalicyjnego, a jej przedstawiciele w rządzie są osobami o wysokich kompetencjach. Jako zainteresowanych w odwołaniu swoich przedstawicieli AWPL wskazała środowiska związane z opozycyjnym Związkiem Ojczyzny. Tego samego dnia jeden z posłów AWPL, wiceprzewodniczący Sejmu Jarosław Narkiewicz zapowiedział, że partia ponownie rekomenduje Niewierowicza na stanowisko ministra. Premier Butkevičius zapowiedział, że nie zaakceptuje tej kandydatury. Sprawa dalszego udziału AWPL w koalicji ma być rozpatrywana na posiedzeniu rady politycznej koalicji rządzącej zaplanowanym na 25 sierpnia.

W chwili obecnej dalszy rozwój wydarzeń jest przedmiotem spekulacji. Wydaje się pewne, że Akcja Wyborcza Polaków na Litwie nie zrezygnuje ze wspierania kandydatur Niewierowicza i Cytackiej. Jednocześnie pozostawienie ich na stanowiskach byłoby dowodem niekonsekwencji premiera Butkevičiusa. W przypadku odrzucenia kandydatur Akcja najprawdopodobniej opuści koalicję. Należy w tym miejscu przypomnieć, że centrolewicowa koalicja socjaldemokratów, Partii Pracy oraz Porządku i Sprawiedliwości dysponuje bezpieczną większością w Sejmie także bez udziału AWPL.

Odejście z rządu może również przynieść korzyść AWPL. Może to mieć istotne znaczenie przed zbliżającymi się wyborami samorządowymi (w których m. in. po raz pierwszy merowie będą wybierani w wyborach powszechnych, AWPL prawdopodobnie wystawi własną kandydaturę na mera Wilna). Spektakularne wyjście z koalicji może pomóc Akcji wzmocnić wizerunek ugrupowania walczącego o sprawy polskie i nieustępliwego w obronie swych przedstawicieli. Szanse na taki rozwój wydarzeń potęguje fakt, że nadal żaden z postulatów polskiej mniejszości nie znalazł rozwiązania w tej kadencji Sejmu. W przypadku wyjścia z koalicji AWPL zapewne będzie podkreślać, że mimo usilnych starań własnych, jej koalicjanci nie zrobili nic dla poprawy sytuacji Polaków na Litwie.

Dla własnego dobra Akcja gotowa jest poświęcić osobę Niewierowicza. Nie jest on członkiem partii, uchodzi raczej za fachowca niż polityka. Nie jest również blisko związany ze środowiskiem Waldemara Tomaszewskiego, które ma obecnie najsilniejsze wpływy w AWPL. Po odejściu z funkcji ministra Niewierowicz ma szansę z powodzeniem wrócić do działalności pozapolitycznej. Wydaje się, że dla Akcji ważniejszą osobą pozostaje Renata Cytacka, związana - tak jak Waldemar Tomaszewski - z rejonem wileńskim, od lat zaangażowana w działalność partii i innych organizacji polskich.

Inny możliwy wariant to pozostanie Niewierowicza na stanowisku nawet, gdy AWPL opuści rząd, jako minister bezpartyjny. Byłby to jednak także dowód niekonsekwencji premiera, który zapowiedział wcześniej, że nie przyjmie jego kandydatury. Zainteresowana takim rozwiązaniem mogłaby być prezydent, gdyż z jednej strony osoba Niewierowicza gwarantowałaby dalszą realizację priorytetowych projektów energetycznych, a z drugiej mogłoby to osłabić pozycję premiera Butkevičiusa. Wątpliwe jest natomiast, aby Niewierowicz po odejściu AWPL z rządu zdecydował się na zaangażowanie w tworzenie alternatywnej wobec AWPL partii polskiej. Nie posiada on odpowiedniego zaplecza politycznego i nawet gdyby się na to zdecydował, to taki projekt jest skazany na niepowodzenie.

Sytuację komplikuje natomiast fakt, że zainteresowanie objęciem resortu energetyki w przypadku opuszczenia koalicji przez AWPL wyraziła Partia Pracy. Do tego zapewne za wszelką cenę będzie chciała nie dopuścić prezydent Grybauskaitė, która od dawna ma krytyczny stosunek do tego ugrupowania, zarzucała mu wręcz działania na korzyść Rosji. Biorąc pod uwagę to, że kwestie energetyczne stanowią jeden z priorytetów jej prezydentury oraz obecną sytuację polityczną w regionie, Dalia Grybauskaitė będzie wszelkimi środkami próbowała zablokować przejęcie resortu energetyki przez Partię Pracy. W skrajnym przypadku może to skończyć się opuszczeniem rządu także przez to ugrupowanie. Otwiera to drogę do nowego rozdania koalicyjnego i być może utworzenia rządu w oparciu o socjaldemokratów oraz opozycyjnych konserwatystów i liberałów. Nieoficjalnie wiadomo, że prezydent Dalia Grybauskaitė jest zwolenniczką takiego rozwiązania.

Pytania o dalszy los AWPL w rządzie oraz czy Jarosław Niewierowicz i Renata Cytacka pozostaną na swoich stanowiskach pozostają otwarte. Nie można wykluczyć żadnego wariantu, chociaż najbardziej prawdopodobne wydaje się odrzucenie ponownej kandydatury Niewierowicza i wyjście AWPL z koalicji. Oceny sytuacji nie ułatwia fakt, że motywacje i intencje głównych uczestników sporu pozostają niejasne. Rozwiązania należy spodziewać się w najbliższym tygodniu po posiedzeniu rady politycznej rządzącej koalicji.

Tekst pierwotnie ukazał się na stronie Programu Bałtyckiego Radia WNET.

Ja Cię Kocham, LDK!

fot. Dominik Wilczewski

Będąc w ubiegłym tygodniu w Wilnie obszedłem chyba całe Stare Miasto wszerz i wzdłuż, chociaż jak zawsze pozostał po tych spacerach spory niedosyt. Wciąż chce się wracać i chodzić więcej i częściej.

Tym razem pewna rzecz przykuła moją uwagę. Nakarmiony relacjami mediów spodziewałem się, że przy wileńskich ulicach i uliczkach zobaczę mury pokryte napisami "Wilno nasze", "Wilno polskie" albo kotwicami Polski Walczącej. Przyznam, że ani jednego takiego napisu, ani jednej takiej inskrypcji nie widziałem. Oczywiście, nie obszedłem całego Wilna, tak naprawdę, to większa część miasta pozostaje dla mnie niezbadana. Ale przynajmniej tam, gdzie byłem, niczego takiego nie wiedziałem. To, co natomiast spotykałem dość często, bo w kilkunastu różnych punktach na planie Starego Miasta i okolic, to akronimy LDK. Nikogo w tej sprawie nie indagowałem, ale domyślam się, że to skrót od Lietuvos didžioji kunigaikštystė czyli Wielkie Księstwo Litewskie. Wiadomo nie od dziś, że wielu Litwinów - mówiąc żartobliwie i z sympatią - ma hopla na punkcie historii, a Wielkie Księstwo, szczególnie to sprzed unii z Polską to dla nich utracona Arkadia z czasów, gdy litewskie panowanie rozciągało się od Morza Bałtyckiego aż po dalekie stepy nad Morzem Czarnym, sięgające tych ziem, gdzie dziś ukraińskie oddziały toczą ciężkie walki z tzw. "separatystami". I w ten oto sposób historia skryta w mrokach średniowiecza łączy się ze współczesnością wprost z nagłówków gazet i internetowych serwisów informacyjnych. Ciekawe, czy autorom tych napisów marzy się powrót litewskiego panowania nad dzisiejszą Białorusią i Ukrainą? Może widzieliby Litwę w roli Lewiatana, który żelazną jak Żelazny Wilk ręką zaprowadziłby dawno nie widziany porządek na ulicach Ługańska i Doniecka? Który strąciłby okupującego od 20 lat prezydencki tron w Mińsku Łukaszenkę? A może to tylko prztyczek w nos tych wrednych chrystianizatorów z Zachodu, którzy jak wiadomo budzą się każdego dnia z myślą, jakby tu znowu odbić Wilno z rąk Litwinów? Póki przy okazji kolejnej wycieczki nie spotkam któregoś z uzbrojonych w spray pogrobowców dawnego litewskiego imperium, pozostanie to dla mnie tajemnicą.

fot. Dominik Wilczewski

Tak jak tajemnicą będzie, czyja ręka skreśliła na ścianie budynku przy ul. Łotoczek (Latako g.) dwujęzyczną, białorusko-rosyjską, miłosną deklarację. Czy to dialog? Czy to jakaś zrusyfikowana działaczka BRSM-u odpowiada na wyznanie "świadomego" członka Młodego Frontu? W jaki sposób ich drogi zeszły się w Wilnie? Czy ona przyjechała na zakupy do jednego z wileńskich supermarketów, korzystając z różnicy cen - na korzyść tych litewskich? A on? Może studiuje na coraz bardziej podupadającym i coraz mniej białoruskim Europejskim Humanistycznym Uniwersytecie? Chyba jednak nie. Oba zdania jakby jednym charakterem pisma pisane. Więc to musiała być jedna osoba. Jedna i dwujęzyczna. I dwujęzyczny napis po sobie pozostawiła. Mniejszości narodowe walczą o zalegalizowanie dwujęzyczności, a tymczasem czyjaś ręką, bez konsultacji z Państwową Komisją Języka Litewskiego (Valstybinė lietuvių kalbos komisija) te słowa namalowała, po czym zbiegła, zapewne do swojego Mińska, Pińska czy Homla. Spać musieli kontrolerzy, spać musieli kalbininkai, spać musieli niestrudzeni pogromcy występków mniejszości, byli, obecni, a może i przyszli posłowie Songaila, Juozapaitis i Stundys, spał też ich kompan Garšva i dyrektor tysiącletniej szkoły Žilius. Musieli spać, bo gdyby czuwali, to taki atak na język państwowy nie umknąłby ich uwadze, posypałyby się grzywny i srogie komentarze w internecie. A tak to bilingwalne wyznanie zdobi szpetną ścianę i nie wiadomo, do kogo jest skierowane. Może do nas? Może to nas, przygodnych przechodniów na ulicy Łotoczek (Latako g.) kocha. Kto kocha? Może to Wilno nas kocha. We wszystkich językach tego świata.

"Don't worry, be happy" na uliczkach Wilna

To był ostatni piątek, gdy próbując schronić się przed deszczem przemykałem ulicami i uliczkami wileńskiego Starego Miasta. Szedłem właśnie Skopówką (S. Skapo g.) - oficjalnie najwęższą uliczką Wilna, o której więcej można przeczytać na blogu Aleksandra Radczenki - gdy usłyszałem dobiegające od strony Zamkowej (Pilies g.) dźwięki saksofonu i głos, układające się razem w znany dla ucha utwór Bobby'ego McFerrina. Przez chwilę toczyłem walkę oburącz, aby z jednej ręki nie wypuścić parasola, a drugą wydobyć z torby aparat.

Postanowiłem bowiem uwiecznić mijane graffiti przedstawiające Miłościwie Panującą nad Litwą. Przez chwilę poczułem dotknięcie jakiejś wyjątkowej wileńskiej metafizyki, ten deszcz, ta Pociągająca Za Wszystkie Sznurki Dalia i w oddali słowa "Ain't got no cash, ain't got no style..." Uśmiechnąłem się i na ciele, i w duchu. Gdy szczęśliwie i w miarę sucho dotarłem do wylotu Skopówki w Zamkową, w futerale saksofonu wylądowała dwulitówka.

Dziś jestem już w Warszawie, deszcz na szczęście nie pada, ale też nie męczą nas już ponad trzydziestostopniowe upały.

Wczoraj dowiedziałem się też, że opuścił nas Robin Williams...

Wizyta studyjna: Sejny, Soleczniki, Wilno

Litwini w Polsce nie chcą, aby wiązać ich sytuację ze sprawą mniejszości polskiej na Litwie. Polaków na Wileńszczyźnie niepokoi sytuacja szkolnictwa oraz ich obraz w litewskich mediach. Litewscy politycy obiecują rozwiązanie problemów w stosunkach polsko-litewskich - to główne wnioski z wyjazdu studyjnego dla polskich dziennikarzy, jaki odbył się w przedostatnim tygodniu maja.

sala posiedzeń litewskiego Sejmu (fot. własna)

W dniach 21-23 maja miałem okazję uczestniczyć w wyjeździe studyjnym do Sejn, Solecznik i Wilna, której celem było zapoznanie się z sytuacją mniejszości litewskiej w Polsce oraz sytuacją mniejszości polskiej na Litwie. Elementem wizyty były również spotkania z litewskimi politykami, tematem których były stosunki polsko-litewskie i litewska polityka zagraniczna.

W pierwszym dniu wyjazdu odbyło się spotkanie z przedstawicielami mniejszości litewskiej w Polsce. Miejscem spotkania były Sejny, siedziba powiatu, w którym zwarcie zamieszkuje ta społeczność (głównie w gminie Puńsk). Dyskusja skupiła się na problemach oświaty (brak odpowiednich podręczników, problemy finansowe), ale nie zabrakło też apelu o tworzenie przyjaznej atmosfery wokół mniejszości. Litwini skarżyli się, m. in. na sprawę cmentarza w Berżnikach, gdzie obok grobów żołnierzy polskich i litewskich walczących przeciwko sobie w bitwie niemeńskiej (1920 r.) stanął krzyż i pomnik upamiętniający ofiary zbrodni w Ponarach k. Wilna (więcej: Zachować litewską tożsamość w Polsce).

Konsulat Litwy w Sejnach (fot. własna)

Drugiego dnia miało miejsce spotkanie w Solecznikach, na którym obecni byli przedstawiciele miejscowej polskiej społeczności, ale również miejscowi Litwini. Uczestnicy spotkania podkreślali patriotyzm solecznickich Polaków wobec Litwy oraz to, że miejscowi Polacy i Litwini żyją ze sobą w zgodzie. Ich dezaprobatę budzi jednak nowa ustawa oświatowa, która m. in. ujednolica egzamin państwowy z języka litewskiego dla uczniów szkół litewskich i szkół mniejszości narodowych, mimo ewidentnych różnic w programach nauczania. Na spotkaniu była także mowa o tym, że litewskie media nieraz wypaczają obraz Polaków na Litwie (więcej: W Solecznikach nie ma waśni narodowościowych).

Linas Linkevičius (fot. własna)

Ostatni dzień poświęcony był spotkaniom z litewskimi politykami. Szef dyplomacji Litwy Linas Linkevičius w superlatywach wyrażał się m. in. o polsko-litewskiej współpracy wojskowej (np. misja Baltic Air Policing) czy o działaniach ministra energetyki Jarosława Niewierowicza. Odnosząc się do spraw problemowych w stosunkach polsko-litewskich minister przyznał, że pewne kwestie należało rozwiązać wcześniej, ale jednocześnie stwierdził, że "być może droga jest dłuższa, niż byśmy oczekiwali" (więcej: Litwa docenia rolę Polski).

Spotkanie w Sejmie (fot. własna)

Nierozwiązane problemy w stosunkach polsko-litewskich były również tematem spotkania z przedstawicielami frakcji partyjnych w litewskim Sejmie, w którym uczestniczyli przedstawiciele zarówno koalicji rządowej, jak i opozycji. Zgodnie twierdzili jednak, że zależy im na dobrych stosunkach z Polską, zwłaszcza w obecnej sytuacji międzynarodowej (rozmówcy zwracali m. in. uwagę na sytuację na Ukrainie i zagrożenie ze strony Rosji) (więcej: Traktat polsko-litewski nie jest łamany).

Organizatorami wizyty studyjnej były Fundacja Centrum im. Bronisława Geremka oraz Forum Dialogu i Współpracy im. Jerzego Giedroycia, którym serdecznie dziękuję za możliwość wzięcia udziału w wyjeździe.

Człowiek ze wstążką

Żywy odzew w polskich mediach wywołała informacja o udziale lidera AWPL Waldemara Tomaszewskiego w piątkowych uroczystościach Dnia Zwycięstwa w Wilnie - 69. rocznicy zakończenia II wojny światowej. Obchody upamiętniające zwycięstwo Armii Czerwonej zostały zbojkotowane przez władze litewskie i większość litewskich polityków. Tomaszewski nie tylko wziął w nich udział, ale również wystąpił z przypiętą do marynarki "georgijewską wstążką", charakterystyczną dla uroczystości w Rosji.

Sprawa stała się tym głośniejsza, że obecnie "georgijewska wstążka" raczej jednoznacznie kojarzy się nie ze zwycięstwem Armii Czerwonej w II wojnie światowej, ale z działaniami prorosyjskich terrorystów na terytorium Ukrainy. Separatyści głoszący, że walczą z domniemanymi "faszystami" i "banderowcami" obficie korzystają z wojennej symboliki sowieckiej. Nie dziwi zatem zdumienie, że lider polskiej partii na Litwie publicznie pokazuje się z takim znakiem, dziś już chyba zupełnie skompromitowanym.  Tym bardziej, gdy przypomni się, że to właśnie Polacy Wileńszczyzny byli jednymi z pierwszych polskich ofiar sowieckiej władzy, najpierw za tzw. "pierwszego sowieta" (w l. 1940-1941), jak i po 1944. O wywózkach, aresztowaniach, walce z AK nie trzeba wspominać, to są rzeczy oczywiste.

W słusznym oburzeniu ginie jednak dość istotna kwestia, mająca kolosalne znaczenie dla przyszłości naszych rodaków, nie tylko na Wileńszczyźnie, ale i na innych terytoriach dawnego Związku Sowieckiego.

Trudno nie łączyć zachowania Tomaszewskiego z trwającą na Litwie kampanią przed wyborami prezydenckimi i do Parlamentu Europejskiego. W tych pierwszych raczej nie można wróżyć liderowi AWPL sukcesu, choć w mediach pojawiają się sondaże, według których może on nawet wejść do II tury. Dla Tomaszewskiego ważniejsze są te drugie, bo oznaczają dla niego być albo nie być w litewskiej polityce. Tomaszewski będzie walczył o reelekcję - jeśli jej nie uzyska, znajdzie się jako polityk pozaparlamentarny w trudnej sytuacji. Kolejne wybory do litewskiego Sejmu dopiero za ponad 2 lata. Przez ten czas musiałby sobie radzić bez przywilejów przysługujących członkowi parlamentu, nawet tak prozaicznych, jak własne biuro czy sztab asystentów, nie wspominając też o pewnym prestiżu.

Dlatego tak ważna dla Tomaszewskiego jest mobilizacja wyborców. Jego żelazny elektorat może nie wystarczyć do wywalczenia miejsca w PE, dlatego Tomaszewski stara się również zjednać sobie wyborców sprzymierzonego z AWPL Aliansu Rosjan. Tym można tłumaczyć nie tylko udział w uroczystościach 9 maja z czarno-złotą wstążką w klapie. W ostatnich miesiącach Tomaszewski nie stronił od krytycznych wypowiedzi nt. wydarzeń na Ukrainie i obecnych ukraińskich władz. Faktycznie odmawiał legitymacji władzom ukraińskim, twierdząc że władze powinno wybierać się przy urnach wyborczych, a nie w drodze rewolucji ("Wszyscy mieliśmy dość rewolucji bolszewickiej" - dodał przy tym Tomaszewski). Lider Akcji nie potępił działań rosyjskich na Krymie, choć nie podobał mu się sposób przeprowadzenia krymskiego referendum. Według Tomaszewskiego zajęcie Krymu to konsekwencja "otwarcia puszki Pandory", jakim było ogłoszenie i uznanie niepodległości Kosowa.

Można to wszystko uznać wyłącznie za gesty obliczone na uzyskanie poparcia elektoratu i liczyć, że szef AWPL porzuci tę taktykę, jak tylko skończą się wybory. Gorzej jeśli będzie on trwał przy tej retoryce, która - biorąc pod uwagę sytuację międzynarodową - na dłuższą metę niczego dobrego przynieść nie może. Wiele analiz pojawiających się po aneksji Krymu wymienia właśnie kraje bałtyckie wśród tych, które w następnej kolejności mogą być zagrożone wrogimi działaniami Rosji. Choć dziś jakakolwiek prorosyjska irredenta wydaje się nieprawdopodobna nie tylko na Litwie, ale nawet na Łotwie i w Estonii (gdzie mniejszość rosyjska jest o wiele liczniejsza), to jednak obawa przed działaniami "autonomistów" czy "separatystów" jest w krajach bałtyckich duża. Ich władze apelują do swych zachodnich partnerów o zwiększenie wojskowej obecności NATO w regionie.

Tomaszewski swoimi nieodpowiedzialnymi wypowiedziami nie służy poprawie i uspokojeniu nastrojów. Publicyści i politycy niechętni polskim postulatom niemal od razu wywołują temat domniemanej polskiej autonomii, jako rzekomego odpowiednika rosyjskiej irredenty na Krymie czy w Donbasie. Na początku lat 90-tych na Wileńszczyźnie część polskich działaczy, wyraźnie inspirowanych przez Moskwę, rzeczywiście chciała ogłosić autonomię. Dziś trudno jednak znaleźć w szeregach AWPL czy Związku Polaków kogokolwiek, kto na serio traktowałby taki postulat. Jeśli jednak Tomaszewski nie zrezygnuje z otwarcie prorosyjskiej retoryki, da w ten sposób do ręki litewskich nacjonalistów oręż do walki z Polskością.

Paradoks sytuacji polega jednak na czym innym. To, co mówi ostatnio Tomaszewski wcale nie musi być niechętnie przyjmowane przez miejscowych Polaków, choć ciężko przecież doświadczonych w czasach sowieckich. Nie zapominajmy jednak, że przez pół wieku Polacy na Litwie podlegali oddziaływaniu rusyfikacji i komunistycznej propagandy. Czasem dobrowolnie, czasem pod przymusem, a czasem z konformizmu wstępowali oni do partyjnych i okołopartyjnych organizacji. Dziś także litewscy Polacy chcąc-niechcąc podlegają działaniu rosyjskiej propagandy. Na Wileńszczyźnie chętnie sięga się po szeroko dostępną na Litwie rosyjskojęzyczną prasę, chętnie ogląda się telewizje w języku rosyjskim. A stamtąd z reguły płynie w mniej lub bardziej otwartej formie przekaz zgodny z linią polityczną Kremla.

Tymczasem działania litewskich władz nakierowane na asymilację polskiej ludności (bo za takie można uznać np. reformę szkolnictwa czy brak zgody na polskojęzyczne tablice i pisownię nazwisk) mogą okazać się przeciwskuteczne. Atmosfera konfliktu, brak dialogu społecznego, aroganckie czy szowinistyczne wypowiedzi przedstawicieli władz, polityków i publicystów, przyzwolenie na obecność skrajnego nacjonalizmu w przestrzeni publicznej - wszystko to zdecydowanie nie sprzyja pozyskiwaniu dla państwa litewskiego lojalnych obywateli wśród mieszkańców Wileńszczyzny.

Naturalnie jest wielu świadomych, którzy rozumieją, że znajomość języka państwowego jest oczywistym wymogiem i obowiązkiem, i nie przeszkadza to w zachowaniu polskiej tożsamości, podobnie jak lojalność wobec Republiki Litewskiej. Są jednak i tacy, którzy będą tym bardziej oddalać się mentalnie od Litwy, im bardziej Litwa będzie próbowała ich na siłę lituanizować. Jednocześnie - wobec niemal kapitulacyjnej postawy Polski w zakresie promowania własnej kultury - będą oni ulegać jeszcze większej rusyfikacji  i jeszcze mocniej będą wystawieni na działanie kremlowskiej propagandy. W ten sposób państwo litewskie, przy biernej postawie państwa polskiego, może wyhodować sobie już nie wydumaną, ale rzeczywistą "piątą kolumnę".

Jakie jest w tym wszystkim zadanie Polski? Konieczny jest kulturowy powrót Polski nie tylko na Litwę, ale wszędzie tam na Wschodzie, gdzie zostali jeszcze Polacy. Dwa lata temu apelował o to red. Jerzy Haszczyński z "Rzeczpospolitej", a dziś należy powtórzyć jego postulaty. Niezbędne jest przedstawienie atrakcyjnej dla miejscowych Polaków oferty, która pozwoli zachować ich zainteresowanie polską kulturą, zarówno wysoką, jak i popularną. Te postulaty dotyczą i Litwy, i Ukrainy, a nawet Białorusi (choć tam - z oczywistych powodów - działania polonizacyjne są szczególnie utrudnione). Dotyczą także Polaków na Łotwie: jak wygląda ich sytuacja można przekonać się z dramatycznego apelu Dawida Hallmanna, polskiego muzyka neofolkowego i poety, działającego obecnie w Dyneburgu.



Jeśli Polska nie przeciwstawi się postępującej rusyfikacji Polaków na Wschodzie, to już wkrótce "georgijewska wstążka" w klapach tamtejszych działaczy będzie nie ewenementem, ale czymś powszechnym i oczywistym, a Dzień Zwycięstwa będzie naszym Dniem Klęski.

W oczekiwaniu na nowego ambasadora

Dziś Komitet Spraw Zagranicznych litewskiego Sejmu zaakceptował kandydaturę Šarūnasa Adomavičiusa na stanowisko Ambasadora Republiki Litewskiej w Warszawie. Adomavičius zastąpi na tej funkcji Loretę Zakarevičienė, która ma objąć kierownictwo litewskiej ambasady w Wiedniu.

62-letni Šarūnas Adomavičius jest z wykształcenia prawnikiem, absolwentem Uniwersytetu Wileńskiego. Przez wiele lat pracował jako prawnik w instytucjach publicznych, a w 1992 r. rozpoczął pracę w litewskiej dyplomacji. Pełnił m. in. funkcje konsula generalnego w Warszawie (1993-1997), ambasadora przy organizacjach międzynarodowych w Wiedniu (1999-2003), wiceministra spraw zagranicznych (2003-2005) i ambasadora we Włoszech (2005-2009). Przez dwa lata kierował misją OBWE w Czarnogórze. Ostatnio pracował w centrali litewskiego MSZ jako ambasador do specjalnych poruczeń, w ubiegłym roku był koordynatorem Europejskiego Roku Obywateli na Litwie.

Dotychczasowa ambasador Loreta Zakarevičienė swoją misję rozpoczęła w 2010 r. Zastąpiła na stanowisku Egidijusa Meilūnasa, który obecnie reprezentuje Republikę Litewską w Tokio.

W niewoli litery "W"

Dziś litewski Sejm miał przystąpić do prac nad dwoma projektami zmian w przepisach o pisowni nazwisk. Jednak oba projekty zostały wycofane z porządku dziennego i do prac nad nimi wileński parlament ma wrócić w maju. Wygląda na to, że wiele jeszcze wody w Wilii upłynie, zanim problem pisowni nielitewskich nazwisk zostanie uregulowany.

Sejm litewski (fot. własna)

Na początku kwietnia w Sejmie zarejestrowano projekt ustawy o pisowni imion i nazwisk autorstwa socjaldemokratów, Gediminasa Kirkilasa i Ireny Šiaulienė. Projekt przewiduje m. in. dopuszczenie pisowni imion i nazwisk w paszportach na stronie z danymi osobowymi z użyciem liter łacińskich nieużywanych w języku litewskim. Dotyczyłoby to obywateli Litwy, którzy przedstawiliby dokument źródłowy ze swoim nazwiskiem zapisanym z użyciem nielitewskich znaków. Wkrótce pojawił się konkurencyjny wniosek złożony przez posła opozycyjnej partii konserwatywnej, Valentinasa Stundysa. Jego projekt również dopuszcza w dokumentach tożsamości pisownię nielitewskich nazwisk zgodnie z oryginalnym zapisem, ale wyłącznie na dalszych stronach przeznaczonych na wpisywanie adnotacji.

Powstaje pytanie, czy projekty te odpowiadają podnoszonym od lat postulatom polskiej mniejszości? Autorzy pierwszego z nich uzasadniali go przede wszystkimi kwestiami migracyjnymi: przyjmowaniem obywatelstwa Litwy przez cudzoziemców czy mieszanymi małżeństwami. Prawnicy z Europejskiej Fundacji Praw Człowieka w Wilnie, zajmującej się kwestiami praw mniejszości narodowych, zwracają uwagę, że ustawa w wersji zaproponowanej przez socjaldemokratów jest adresowana przede wszystkim do małżonków obcokrajowców i ma umożliwić jednolity zapis ich nazwisk. Jednocześnie eksperci Fundacji podkreślili, że osoby nie posiadające dokumentów źródłowych potwierdzających zapis ich nazwiska w formie oryginalnej nie będą mogły skorzystać z prawa, które ma im oferować nowa ustawa.

Z jeszcze ostrzejszą krytyką spotkał się projekt autorstwa Valentinasa Stundysa. Dziennikarz "Kuriera Wileńskiego" Stanisław Tarasiewicz przypominał, że jest to projekt analogiczny do złożonego przez tego samego posła w poprzedniej kadencji Sejmu. Wówczas Stundys wspólnie z innymi posłami konserwatywnymi zaproponował swój projekt jako alternatywny dla projektu rządowego (nb. rząd współtworzyli wówczas konserwatyści), który dopuszczał pisownię nielitewskich nazwisk na pierwszej stronie paszportu (tak jak obecny projekt socjaldemokratów). W głosowaniu Sejmowym projekt rządowy został odrzucony. Było to wydarzenie o tyle głośne, że doszło do niego w czasie wizyty w Wilnie śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego, ostatniej jego podróży zagranicznej przed tragicznym lotem do Smoleńska.

Dziś oba projekty miały trafić pod obrady Sejmu. Jednak w ostatniej chwili zostały wycofane. Zdjęcie projektu socjaldemokratów z porządku obrad Gediminas Kirkilas tłumaczył dziś koniecznością dodatkowych konsultacji w ramach koalicji rządowej. Nieoficjalnie - na co zwrócił uwagę Stanisław Tarasiewicz - mówi się jednak, że autorzy wniosku nie mają przekonania, że uda mu się uzyskać poparcie sejmowej większości. Przypomina to sytuację sprzed czterech lat, gdy przeciwko rządowemu projektowi głosowali zarówno koalicyjni konserwatyści, jak i opozycyjni socjaldemokraci. Przewodnicząca frakcji AWPL w Sejmie Rita Tamašunienė nie kryła zdziwienia argumentacją o dodatkowych dyskusjach nad projektem.

Sprawa pisowni nazwisk należy do ogólnie znanego katalogu nierozwiązanych problemów w stosunkach polsko-litewskich. Siła przekazu medialnego sprawiła, że kwestia pisowni urosła wręcz do rozmiarów głównej kości niezgody. Pozwala to trywializować polsko-litewskie spory niektórym komentatorom, wskazującym że Polska i Litwa są chyba jedynymi krajami w Europie, które kłócą się o litery, m. in. o emblematyczną literę "W" - nieobecną w litewskim alfabecie. Z drugiej strony część litewskiej elity politycznej i intelektualnej gotowa jest bronić językowej ortodoksji niczym niepodległości, widząc w obcych literach, takich jak "W", "X" czy "Ł" zagrożenie dla litewskiej tożsamości. Honorowy przewodniczący litewskich konserwatystów Vytautas Landsbergis nie kryje obaw, że następni w kolejce będą Rosjanie żądający możliwości na zapisywanie swoich nazwisk cyrylicą, część litewskich pisarzy występuje z apelem do najwyższych władz Litwy przeciwko legalizacji nielitewskiej pisowni itp., itd.

Wygląda zatem na to, że stosunki polsko-litewskie wciąż znajdują się w niewoli litery "W". Jak słusznie zauważa na swoim blogu Aleksander Radczenko nie można pchnąć sprawy, która tak naprawdę pozbawiona jest poważniejszego praktycznego znaczenia. Nie wiadomo, jak wielu spośród litewskich Polaków byłoby zainteresowanych wyrobieniem sobie nowych dokumentów i czy w ogóle byliby tam zainteresowani, a tymczasem zdają się nam niknąć z oczu znacznie poważniejsze kwestie, jak choćby los polskiego szkolnictwa na Litwie czy współpraca naszych krajów na rzecz obrony bezpieczeństwa regionalnego czy upowszechniania wartości demokratycznych w krajach b. ZSRR. W tym miejscu trzeba przypomnieć, że pod koniec marca przedstawiciele litewskich ugrupowań parlamentarnych podpisali w Pałacu Prezydenckim porozumienie w sprawie polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronności. W porozumieniu znalazł się także punkt dotyczący poszanowania prawa mniejszości narodowych oraz deklaracja uchwalenia nowej ustawy o mniejszościach. Jeżeli litewskie partie mają być równie zdecydowane w działaniach dla bezpieczeństwa i obronności, co na rzecz mniejszości narodowych, to chyba najwyższy czas się bać.

Spotkanie z Krzysztofem Buchowskim: "Polityka zagraniczna Litwy 1990-2012"

Krzysztof Buchowski
(źródło: radio.bialystok.pl)

7 kwietnia br. o godz. 17:30 w Ambasadzie Republiki Litewskiej w Warszawie (Al. Ujazdowskie 14) odbędzie się prezentacja książki prof. Krzysztofa Buchowskiego "Polityka zagraniczna Litwy 1990-2012" oraz spotkanie z autorem.

(źródło: pl.mfa.lt)

Książka ukazała się pod koniec ubiegłego roku nakładem Wydawnictwa Uniwersyteckiego Trans Humana w Białymstoku. Jej autor jest cenionym historykiem, badaczem dziejów stosunków polsko-litewskim, autorem wielu publikacji poświęconych tej tematyce, m. in. książek "Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940" i "Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku". Od lat związany zawodowo z Uniwersytetem w Białymstoku, obecnie pracuje w Instytucie Historii i Nauk Politycznych UwB.

W spotkaniu wezmą również udział goście z Litwy: prof. Alvydas Nikžentaitis, historyk, były dyrektor Instytutu Historii Litwy oraz dr Virginijus Valentinavičius, dziennikarz, publicysta, były doradca premiera Andriusa Kubiliusa. Spotkanie poprowadzi zaś dr Katarzyna Korzeniewska z Centrum Studiów Litewskich Uniwersytetu Jagiellońskiego, które wraz z Ambasadą Republiki Litewskiej jest organizatorem spotkania. Promocja książki odbędzie się przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy.